Bor, periyodik tabloda “B” simgesi ile gösterilen, atom numarası 5 olan kimyasal bir elementtir. Metalloid bir element olan bor, metal ve ametal özelliklerini bir ortada barındırır. Tabiatta çoklukla borat mineralleri ve borosilikat mineralleri (örneğin, turmalin) formunda bulunur. Buna ek olarak, deniz suyunda da düşük konsantrasyonlarda bor bulunmaktadır.
Bor madeni, B simgesiyle gösterilen sert yapılı ve ısılara karşı sağlam olan bir elementtir. Son periyotlarda ismini sıklıkla duyduğumuz bor madeni, 4000 sene evvel ortaya çıkartılmış ve birinci kere Tibet’te kullanılmıştır. Sonraki periyotlarda Hititliler ve Sümerliler tarafından gümüş ve altın işçiliğinde kullanılmış, Araplar da ilaç ile alakalı işlerinde, Eski Yunanlılarda paklık ile alakalı işlerinde, Romalılarda cam işlemelerinde ve Mısırlılarda mumyalama ile alakalı işlerinde kullanmışlardır. Yani son devirlerdeki ziyadesiyle ismini duysak da aslına bakarsanız eski periyotlarda de sıklıkla kullanılmaktaydı.
Bor elementi karşımıza tabiatta tuz biçiminde, kimi elementler ile karışmış biçimde ve özgür biçimde çıkar. Dünyadaki en kıymetli olan bor elementi kaynakları ülkemizde, ABD ve Rusya’da bulunmaktadır.
Birçok alanda kullanılan maden en sık araba bölümünde, inşaat dalında, bilgisayar sistemlerinde, askeriye de kullanılmaktadır. Ülkemiz bor madenlerinin yaklaşık olarak % 75’sine sahip olan bir ülkedir, bundan ötürü da pozisyon açısından kıymet taşır. İhracatı ve üretimi epeyce düşük olduğundan ötürü ülkemize var olan getirisi de düşüktür. Ülkemizde yer alan bor yatakları Kütahya- Kestelek, Balıkesir- Bigadiç, Kütahya- Emet, Eskişehir- Kırka tesislerinde yer almaktadır.
Bor madeni, deri renklendirici, böcek öldürücüler, bitki öldürücüler, elektronik rafinasyon, kozmetik, ilaç, çimento korozyon önleyiciler, yapıştırıcılar, refrakter, dezenfekte ediciler, katalistler, naylon, gübre, yangına dirençli olan gereçler, Nükleer yakıt teknolojisi, tıp sanayi, dokumacılık cam elyafı, borun alaşımları, Metalurjik flux, İzole cam elyafı, Borun silikat, Antiseptikler, tıp sanayi camları, elektrik camları, borik asit üretimi, fotoğrafçılık, boya, dokuma, metallurjik uygulamalar, ataşe sağlam olan materyal, deterjan endüstrinde, sabun endüstrinde, kaplama endüstrinde, emaye endüstrinde, cam endüstrisi alanlarında kullanılmaktadır.
Bu maden, stratejik açıdan topraktan çıkarıldığında gerek rafine olan bor eserleri olarak gerekse hammadde olarak, yaygın bir biçimde insan hayatının her alanında kullanılabilecek olan endüstriyel madenlerin içinde yer alır.
Dünyadaki uzay teknolojisinde kullanılmakta olan bor, bilgi ve elektronik çağın yaşanmasında ve ulaşılmasında bu madenin katkılarını yadsımak mümkün değildir. Dünyadaki bilim mecmuaları içinde bulunan Scientific American bordan oluşan bileşiklerin petrolün yerine kullanılabildiği bir arabası geliştirdiğinin haberini yaptı. Araçlarda bor madeninin kullanılması ile alakalı olan bahisler uzun periyottur, batılı olan firmaların gündeminde yer almaktadır.
Bor madeni kıymetli olması, ülkeleri bu mevzuda ilgili halde davranmaya ve çıkarlarını düşünmeye sevk eder. Bor hakkında yapılmış olan çalışmaların ve sürdürülmekte olan araştırmaların, bor bileşenlerinin ileri teknoloji ile üretilen eserlerde oluşan yeni kulanım alanları keşif etmesi, bor madenini gelecek yıllarda, petrolde olduğu üzere üstünde uluslar ortası gayret yaşanacak bir maden pozisyona getirecektir.
Bor madenindeki yaşanmakta olan kullanımın artması, bu madenin yakıt taşıyıcısı formunda kullanılması ile sağlanacaktır. Birçok akü, pil vb. güç üretimi sağlayan aygıtlarda yakıt olarak kullanılacak olan hidrojenin elde edilmesi, depolama ve nakil prosedürleri sayesinde bunların verimliliğin hayli yüksek seviyelerde arttırılması en değerli olan meseleler içindedir.
Çünkü hidrojen -252 santigrad derece yani hayli düşük olan sıcaklıklarda bile sıvılaşır. Gaz halinde olduğunda ise epey çok alan kaplar, patlayıcı bir gaz olduğundan kaynaklı olarak depolama ve taşıma esnasında tehlikeli olayların kapılarını aralayabilir. Bundan ötürü, bor da bulunan bileşenlerin hidrojen taşıma ile alakalı olan kapasiteleri, bileşenlerinin yakıt açısından taşıyıcı olarak kullanılması yeni bir kıymet kazanmaktadır. ABD’de bulunan Millenium Cell firması tarafından prototip bir araç üstünde denenmiş olan sistemde, su ve hidrojen bazlı sodyum bor hidrid bileşeni halinde depolanmaktadır. Yanıcı özelliği olmayan bu çözelti, katalizör ile temasa halinde olduğunda hidrojen vermektedir. Aksi olan durumlarda ise hidrojen üretimi olmamaktadır.
Hidrojenin üretilmesinden sonraki evre borohidrid olan yakıtın bir bor çözeltisine dönüşmesidir. Bu çözelti de bir tank içinde saklanabilir ve tekrardan borohidrid yakıta dönüştürülebilir. Yani, bor bu üslup uygulamalarda ve gibisi uygulamalarda yakıt olarak kullanılmaz. Taşıyıcı vazifesi yapar ve tekrardan kullanılabilme özelliğine sahiptir.
Türkiye’deki bilinen borat yatakları bilhassa Eskişehir-Kırka, Balıkesir-Bigadiç, Bursa-Kestelek ve Kütahya-Emet’te bulunmaktadır. En değerli ham bor eserleri ise; kolemanit, tinkal ve üleksit’tir. Ayrıyeten; borik asit, perboratlar, pentahidratlar üzere rafine bor eserleri de üretilip, satılmaktadır.
Borun Kullanım Alanları ve Özellikleri:
Bor elementi ve türevleri, üstte belirtilen kullanım alanlarının yanı sıra daha birçok alanda, bilhassa yüksek teknoloji uygulamalarında, kullanılmaktadır.
