Prof Dr Yusuf BALCI İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi
Yerküremiz 2020 ye üzerinde yaşayan 8 Göztepe escort bayan milyara yakın insanın daha evvel şahit olmadığı büyük bir salgınla girdi 2019 yılı sonunda Çin de ortaya çıkan ve dünyayı saran COVID 19 Pandemisi bu virüsün canlı bir organizmaya bağlı Escort Caddebostan olmaksızın da uzun mühlet canlı kalabilmesinden kaynaklanan yüksek bulaş kabiliyeti ve öldürücü bir tesire sahip olması sebebiyle 2020 başından itibaren dünyanın tek ve ortak gündemi hâline gelmiştir O denli ki Bağdat Caddesi escort 2020 Haziran başı prestijiyle 165 000 i Türkiye de olmak üzere dünyada 6 330 000 olay ve yeniden 4 500 ü aşkın ülkemizde olmak üzere global çapta 378 000 den fazla vefat gerçekleşmiştir COVID 19 a karşı aşının şimdi geliştirilememiş olması nedeniyle ülkelerin elinde pandemiye karşı tek çaba aracı insanların birbiriyle temasını kısıtlayıcı katı önlemler olmuştur
Bilimin ve teknolojinin bu kadar ilerlediği çağımızda çaresiz kalınan salgına karşı alınan hayatı kısıtlayıcı önlemler sonucunda neredeyse bütün ülkelerde hepimizin yakından bildiği üzere hayat adeta durmuştur
2020 yazına girerken pandemiyi belli ölçüde denetim altına almaya başlayan Türkiye dâhil birçok ülke ekonomik olarak olağanlaşma çabası içinde olup sonlu da olsa mağazaları AVM leri kafeleri ve berberlerden spor salonlarına hizmet kesiminde faaliyet gösteren birçok işletmeyi eğitim kurumlarını tedricen faaliyete geçirme sürecindedir Elbet bu gelişmeler COVID 19 pandemisinin seyrine ve ikinci bir dalganın gelip gelmeyeceğine bağlı olarak olumlu ya da olumsuz tarafta gerçekleşebilecektir
DÜNYA GÖRÜLMEMİŞ BİR KRİZDEN GEÇİYOR
Dünya daha evvel hiç karşı karşılaşmadığı bir ekonomik krizin içinden geçmektedir Krizin özelliklerine bakıldığında atipik olması ve pandemi kaynaklı olması bakımından başka global krizlerden ayrılmaktadır Ülkelerin sonlarını kapatması ve milletlerarası ticaretin de çok daraldığı pandemi sürecinde ülkelerin memleketler arası ticari faaliyetlerinin oturduğu mutlak ya da mukayeseli üstünlüklere dayalı ticari sistemlerin işleyişi kökten sarsılmış olup karşımıza artık demode olan kapalı ekonomiler yine çıkmaktadır
Nitekim Dünya Ticaret Örgütü WTO nün şu anda büyük bir sakinlik yaşayan dünya ticaretine ait optimist senaryolardaki varsayımlarına nazaran global ticaret 2020 de bir evvelki yıla göre en az 13 karamsar senaryoda ise en az 32 gerileyecektir
Dünya ve Türkiye borsalarında birkaç ayda 40 lara varan düşüşlere yol açan krizin ekonomik hayata tesirleri kuşkusuz direkt ekonomik büyüme sayılarına yansıyacaktır 2020 yılı Nisan başında IMF in 2020 nin birinci aylarına ilişkin bilgileri temel alarak yaptığı varsayımlara nazaran 2019 da 2 9 büyüyen global iktisadın 2020 de 3 küçüleceği öngörülürken dünya genelindeki bu küçülmenin gelişmiş ekonomilerde 6 1 üzere yüksek bir oranda gerçekleşeceği varsayım edilmektedir IMF in son varsayımlarına nazaran Türkiye nin de ortasında bulunduğu Yükselen Piyasalar ve Gelişmekte Olan Ülkeler kümesindeki büyüme varsayımı ise yalnızca 1 olup kategoriler ortasında en düşük en iyi küçülme oranı iddiasıdır Buna karşılık Hindistan 1 9 ile salgının kaynağı olan Çin 1 2 2020 de dahi müspet büyüme göstereceği varsayım edilen nadir ülkelerdendir Neyse ki kelam konusu varsayımlara nazaran 2021 büyüme seyrinin müspete döndüğü bir toparlanma yılı olacaktır
Diğer yandan ülke kümeleri içinde en yüksek küçülme oranının 7 5 ile Euro Bölgesi nde öngörülmesi Rusya nın da 5 5 bir daralma gösterecek olması Rusya ya pandeminin geç ulaşmasının bu kestirimi daha da kötüleştirme ihtimali de gözardı edilmemelidir Türkiye nin ihracatının yüklü olarak bu ülkelere olması sebebiyle Türkiye yi ayrıyeten olumsuz etkileyecek bir ögedir IMF in son varsayımlarına nazaran 2020 yılı için Türkiye iktisadı 5 oranında daralacak buna karşılık 2021 yılı için ise 5 büyüme kaydedecektir Turizm gelirlerindeki keskin düşüş hem GSMH hem de cari açık üzerinde kıymetli bir olumsuz etken olarak karşımıza çıkmaktadır
İSTİHDAM DERİNDEN ETKİLENECEK
Küresel ölçekte yaşanan ekonomik büyüme kayıpları sakinlik ve daralma çalışma hayatı ve istihdamı da derinden etkilemektedir 22 Nisan 2020 prestijiyle COVID 19 pandemisine karşı alınan önlemler sebebiyle global ölçekte yaklaşık 2 26 milyar çalışan etkilenmiştir ki bu da dünya işgücünün yaklaşık 70 ini oluşturmaktadır
Nitekim ILO Uluslararası Çalışma Örgütü nun son iddialarına nazaran 2020 yılının birinci çeyreğinde dünyada toplam çalışma saati prestijiyle istihdam kriz öncesine 2019 un son çeyreğine oranla 4 5 azalmıştır Bu da haftalık azami çalışma mühletleri 48 saat kabul edildiğinde 130 milyon iş e tekabül etmektedir
Yine ILO nun iddialarına nazaran istihdam kayıplarındaki olumsuz eğilimin 2020 nin ikinci çeyreğinde de devam etmesi beklenmektedir Bu yılın ikinci çeyreğinde global ölçekte toplam çalışma saatlerinin kriz öncesi son çeyreğe oranla 10 5 oranında azalması beklenmektedir ki bu da 300 milyondan fazla tam vakitli iş e karşılık gelmektedir
SON 70 YILIN EN BÜYÜK DURGUNLUĞU
Küresel ekonomik büyüme iddiaları değerlendirildiğinde dünya iktisadı 2 Dünya Savaşı ndan bu yana global iktisadın gördüğü en büyük sakinliği yaşamaktadır Geçmişte yaşanan krizlerin birçok talep istikametli olmasına rağmen mevcut krizin iktisat üzerindeki tesirleri hem arz hem de talep taraflıdır Böylesine yaygın derin ve atipik bir krizin aşılması da ekonomik ve finansal siyasetlerin yanında toplum ve kısımlar nezdinde kapsamlı ve iştirakli önlemlerle mümkündür
ILO ve tarafımızca yapılan hesaplamalara ve tahlillere nazaran gerek dünyada gerekse Türkiye de salgına bağlı ekonomik krizin işsizlik riski olarak yüksek seviyede görüldüğü dallar iktisat ve istihdam içindeki yükü yüksek olan imalat toptan ve perakende ticaret konaklama ve yiyecek hizmetleri gayrimenkul ile kültür sanat cümbüş ve spor faaliyetleridir Krizden orta yüksek seviyede etkilenen bölümler ise inşaat ulaştırma ve depolama mesleksel bilimsel ve teknik faaliyetler idari ve takviye hizmet faaliyetleri ve başka hizmet faaliyetleridir
TÜRKİYE DEN GÜÇLÜ TEDBİRLER
Krizin iktisat üzerindeki olumsuz tesirlerinin asgariye indirilmesi ve bilhassa istihdam kaybının önüne geçilebilmesi hedefiyle Türkiye de bir dizi tedbir alınmış ve uygulamaya konmuştur Bunların bir kısmı genel olarak ekonomiyi dolayısıyla istihdamı arz ve talep taraflarından güçlendirici önlemler olup bir kısmı da direkt bilhassa çalışma hayatına ve istihdama yönelik önlemlerdir
Bu minval üzere ülkemizde esnaf ve zanaatkârları mikro işletmeleri KOBİ leri ve neredeyse tüm işletmeleri ilgilendiren vergi ve sigorta primi indirimleri sağlanmıştır Ayrıyeten işletmelerin ve bireylerin kamuya olan borç aidat vb yükümlükleri vergi ve sigorta primleri başta olmak üzere kredi Eximbank ya da KOSGEB kredileri vs geri ödemelerinin ötelenmesi sağlanmıştır
İlâve olarak pandemi sürecinde başta kamu bankaları ve KOSGEB TUBİTAK İŞKUR KGF üzere kamu kurumları tarafından olmak üzere uygun kurallarda sağlanan takviyeler krediler ve finansman kolaylıkları KOBİ leri ve işletmeleri desteklemeye yönelik değerli katkılar sağlamıştır Son olarak Haziran başında üç kamu bankasının ortak olarak açıkladığı piyasadaki ortalama faizlerin kıymetli ölçüde altındaki oranlarla konut taşıt toplumsal hayat ve tatil kredisi paketleri ekonomiyi kredilerle canlandırmayı yönelik önemli önlemlerdir
İlâve olarak krizin istihdam üzerindeki olumsuz tesirlerine karşı da kıymetli önlemler geliştirilmiştir Bu önlemlerin başında 17 04 2020 de çıkarılan 7244 sayılı Kanun la getirilen işten çıkarma yasağı gelmektedir Bu kanunla fiyatsız müsaade devrinde de çalışanlara İşsizlik Sigortası Fonu ndan günlük 39 24 TL ödeme yapılması imkânı sağlanmıştır
İstihdamın korunması bakımından getirilen en kıymetli önlemlerden biri de COVID 19 pandemisi nedeniyle faaliyetlerini yavaşlatan yahut durduran tüm işletmelerin kısa çalışma ödeneğine başvurabilmesi imkânının sağlanması olmuştur Kısa çalışma ödeneği fiyatı sigortalının son 12 aylık prime temel karları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt çıkarının 60 ı üst hudutlar dâhilinde olarak belirlenmektedir Ayrıyeten 26 03 2020 tarihli 7226 sayılı kamuoyunda Torba Kanun olarak bilinen Kanun la getirilen minimum fiyat dayanağı de hem patronlar hem de çalışanlar açısından COVID 19 pandemisi sürecinde patronları ve çalışanları destekleyici bir düzenleme olmuştur
Mayıs sonu prestijiyle daha evvel açıklanan Ekonomik İstikrar Paketi kapsamında yaklaşık 5 5 milyon vatandaşımıza 1000 er TL lik nakit takviye 4 5 milyonu aşkın vatandaşımıza da Kısmi Çalışma Ödeneği ve İşsizlik Ödeneği olarak yaklaşık 6 milyar TL ödeme fiilen yapılmıştır Hükümet tarafından açıklanan paket kapsamında toplam olarak yaklaşık 10 milyon muhtaçlık sahibi bireye 11 5 milyar TL lik 1 67 milyar dolar karşılıksız nakit dayanağı sağlanmıştır Kamu bankaları tarafından açıklanan özel finansman imkânları ve öbür dayanaklar de hesaba katıldığında karşımıza toplamda 260 milyar TL lik bir meblağ çıkmaktadır Tüm bu fonlar kullanıldığında çarpan tesiri de dikkate alındığında bu meblağın iktisat üzerindeki tesirinin 600 milyar TL yi aşabileceği yetkililerce tabir edilmektedir Bütün bu önlemlerin önümüzdeki aylara ait göstergelere olumlu etki etmesi beklenmektedir
HER ALANDA GELECEĞE DÜZGÜN HAZIRLANMAK
COVİD 19 pandemisi bilimin ve teknolojinin onca geliştiği çağımızda insanları konutuna hapsedecek kadar yolda birbirini uzaklaşması gereken adeta düşman üzere görecek kadar aciz bırakmış olup şu anda adeta bir şok içine sokmuştur Günümüzün insanı bu türlü bir salgını birinci kere yaşamış olup hiç geçmeyeceği ve azalsa da devam edeceği halinde bir karamsarlık epeyce yaygındır Meğer dünyanın yaşadığı birinci salgın koronavirüs pandemisi olmayıp büyük ihtimalle maalesef sonuncusu da olmayacaktır Tarih boyunca veba üzere insanların kuş gribi üzere öbür canlıların ve bitkilerin maruz kaldığı salgınlar bulunmaktadır ve tamamı bir türlü tabii ki salgınların bitmesinin izahı da var sona ermiştir On dördüncü yüzyılda bütün Avrupa yı kasıp kavuran yaklaşık 200 milyon kişinin vefatına neden olan ve kara vefat diye bilinen veba salgını dahi aşının olmadığı tıp kimya ve öbür alanlardaki bilimsel ve teknolojik imkânların günümüzle kıyaslanamayacak kadar geri olduğu o devirde kısa sayılabilecek bir müddet yalnızca dört yıl sürmüştür Münasebetiyle COVİD 19 salgını da sona erecektir Kıymetli olan konu ise kelam konusu salgını en çabuk ve en az tahribatla atlatmak bu süreci sağlıktan ekonomik ve toplumsal alanlara kadar her alanda düzgün yönetmek ve geleceğe de güzel hazırlanmaktır
Bu süreçte içinde olduğumuz hayatı ve ekonomiyi kısıtlayıcı mahiyetteki önlemlerin tedricen gevşetildiği geçiş devrinde ve ardından oluşacak COVİD 19 pandemisi sonrası yapıya yönelik gerekli yapısal siyaset ve önlemlerin alınması ise son derece değerlidir
Bu kapsamda kamunun Sağlık Bakanlığı Hazine ve Maliye Bakanlığı Aile Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Ticaret Bakanlığı ve ilgili tüm bakanlıkların yanında KOSGEB SGK İŞKUR TUBİTAK KGF üzere kuruluşların Türkiye Bankalar Birliği ve bankalar ve finans kuruluşları olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarının külliyen birlikte tüm esnaf sanayi ve ticaret odaları meslek kuruluşları sendikalar üniversiteler mahallî idareler ilgili sivil kuruluşların ve doğal ki direkt patronların ve çalışanların üzerine düşen vazifeler bulunmaktadır
Başlı başına bir makale konusu olmakla bir arada kelam konusu siyaset ve önlemleri üç kümede ele almak mümkündür 1 düzenleyici birincil ve ikincil mevzuat standartlar vs önlemler 2 denetleyici önlemler ve 3 eğitici önlemler Yeni normal olarak nitelenen önümüzdeki periyotta daha çok üzerinde durulması gereken konular bu siyaset alanları olacaktır
