Fatma Yıldız Cape Town Üniversitesi
Bir suda iki balık hengame ediyorsa bilin ki oradan az Escort İstiklal evvel uzun bacaklı bir İngiliz geçmiştir
Bu Kızılderili atasözü aslında günümüz olaylarını çok hoş özetlemektedir Nil meselesini ise farklı bir bakış açısı ile bu husus üzerinden pahalandırmak kanaatindeyim Öncelikle tarihi İstiklal Escort Bayan hadiseleri ve mutabakatları kavramadan bugünü anlamanın ve anlamlandırmanın imkansızlığına değinmek isterim
Stratejik değeri haiz Afrika Boynuzu nda ne olduysa 2011 yılında Etiyopya nın Nil ırmağı üzerine baraj yapma fikri ile İstiklal Escort oldu ve o günden beridir bölgede sular durulmuyor
Nil problemini bu tarihten daha da geriye götürmek mümkün İngilizlerin bölgeden çekilirken Nil ırmağının kullanımı üzerinde taksim yapması ve Mısır ın lehine lakin bölge ülkeleri aleyhine devletleri mutabakata zorlaması ile başlayan süreçtir İngilizler o denli bir mutabakat yaptırmıştır ki yüzyıllık bir sorunun ortaya çıkmasının fitilini de ateşlemiştir Halbuki dikkatli incelendiğinde İngilizler sömürgesi olduğu ülkelere bağımsızlık verirken kendisine bir formda yeniden bağımlı yapmayı bilmiştir alışılmış iç karışıklık ve çözülemeyen problemler üreterek Örneğin Pakistan Hindistan ortası gerginlik Irak problemi Nijerya iç savaşı Kıbrıs sorunu Filistin topraklarının işgali sorunu Arabistan yarımadasındaki hadiseler ve nihayetinde Hong Kong Çin ortasındaki son periyotta patlak veren karışıklık Güney Afrika daki yer altı kaynaklarının paylaşımı ve Apartheid periyodundaki zulümler Bütün bu hadiselerin altında dolaylı ya da direkt İngiliz siyasetinin faal olduğu görülür Lakin İngilizler asla bu olayların ortaya çıkmasında tesirlerinin olduğunu lisana getirmez
NİL SORUNU
İki sefer İngiliz Başbakanlığı yapmış olan Benjamin Disraeli Hindistan ve İngiltere ortasındaki ticarette yol ve vakit tasarrufu sağlayacak kanalın güvenliğini sağlamak gayesiyle Mısır yöneticisi İsmail Paşa nın Süveyş Kanalı ndaki 44 lük payını borçları karşılığı 1875 de satın alarak çok stratejik bir atak başlattı 1882 de de İngiltere Mısır ı işgal etti Ardından 1898 yılında Sudan İngilizlerin denetimine geçti Bu süreçte Nil ırmağı boyunca suyu yönlendirmek hedefiyle alternatif drenaj yolları açtı İngiltere Mısır ın işgalini ve denetimini sağladığı süreçte Nil in kullanımı üzerine İtalya ile 15 Nisan 1891 ve Etiyopya ile 15 Mayıs 1902 Etiyopya Menelik dönemi birtakım protokoller imzaladı Bu muahede Mavi Nil Tana Gölü ve Sobat üzerinde suyun akışını engelleyecek bir oluşuma müsaade verilmeyeceğine dairdi Emel ayrıyeten Sudan ve Etiyopya ortasındaki sonu çizmekti Aslında bu mutabakat ile Kral Menelik İngiliz ve Sudan hükümetlerine kelam verdi Bu metnin İngilizce versiyonu böyleyken Amharca versiyonunda bir açıklama olmadığı argümanları mevcuttur Asıl sorun de böylece başlamış oldu Etiyopya nın İtalyan işgalinden yararlanan İngilizler o sıralarda İtalya ve Fransa ile de 13 Aralık 1906 da bir muahede yaptı ve muahede ile İngiliz hükümetinin ve Mısır ın Nil ırmağı üzerindeki çıkarları İtalyan çıkarlarına ziyan gelmeyecek ölçüde düzenlendi 1925 yılında da İngiltere ve İtalya ortasındaki muahede gereği İtalya Mısır ve Sudan ın su kullanım hakkını tanıdı ve Mavi Nil ve Beyaz Nil üzerinde akışı engelleyecek bir çalışma yapılmayacağını onayladı İngiltere ve İtalya Milletler Cemiyeti nde yaptıkları işbirliği ile Tana Gölü üzerinde Etiyopya nın hakimiyetini reddettiler Muahedeler birbirini izledi 7 Mayıs 1929 da İngiliz idaresindeki Mısır ve Sudan ortasında bir muahede yapıldı Bu muahede gereği Mısır a Nil üzerinde yapılacak olan rastgele bir yapı projesini veto etme ve Nil in kaynağını oluşturan ülkelerden gelen akışı da denetim etme hakkı verildi Bu muahede ile Nil in denetimi Mısır ın eline geçmiş oldu 1959 yılındaki Sudan ve Mısır ortasındaki muahede ise Sudan a Nil in akışını hızlandıracak ve buharlaşmayı ortadan kaldıracak Beyaz Nil üzerinde bir baraj projesine müsaade verdi hatta bunun masrafları da iki ülke tarafından karşılanacaktı Nil Irmağı böylece iki ülke ortasında paylaşıldı Mısır Aswan Barajını inşa etme hakkı kazanırken Sudan da Mavi Nil üzerine Rosari Barajı nı inşa etme hakkını elde etti İki ülke muahedeleri yanında 1999 da Nile Basin Initiative denilen Nil ırmağı üzerindeki bütün ülkeleri Mısır Sudan Etiyopya Uganda Kenya Tanzanya Burundi Ruanda Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve gözlemci olarak Eritre bir ortaya getiren topluluk kuruldu 1992 de Helsinki mutabakatı 1995 de Johannesburg da imzalanan protokol Nil in kullanımı üzerine yapılan mutabakatlardır
Görüldüğü üzere 1902 de Etiyopya ve İngiltere ortasında yapılan muahededen sonra İngiltere İtalya ve daha sonra da Mısır ve Sudan ortasında mutabakatlara imza atmıştır
Bilindiği üzere Mısır tarım iktisadı Nil ırmağından gelen suya bağımlıdır Etiyopya halkı ise elektriksiz ve kâfi tarım alanları olmasına karşın sulama ezasından ötürü iktisadını canlandıramamaktadır Artık ise Mavi Nil üzerine yapılan Büyük Rönesans Barajı ile Etiyopya Nil üzerindeki buharlaşma ve israfı önleyerek kendi iktisadını canlandırmayı hedeflemektedir
Son vakitlerde yaşanan Mısır Sudan ve Etiyopya ortasındaki kriz ise ABD nin ortaya girmesi ile çözülecek üzere bir algı ortaya çıkarmış olsa da kriz gitgide derinleşmektedir 2011 den beri Mısır ın baraj imaline ses çıkarmadığı tartışma mevzusudur Bu ise BAE nin ve Arabistan ın Mısır ı bu hususta oyaladığı gerçeğini ortaya çıkarmaktadır Etiyopya ise barajı yapma basamağında pek çok zorlukla karşılaştı hatta barajın mimarı suiskasta uğrayarak öldürüldü BAE nin yadsınamaz rolü ise Kızıldeniz de etkin rol oynayan Katar ve Türkiye ye karşı Etiyopya yı yanlarına çekme uğraşında olduğu gerçeğidir İşte bu süreçte Mısır BAE tarafından oyalanmış ve Etiyopya barajın yüzde 80 ini tamamlamıştır Asıl sorulması gereken soru ise tarım iktisadına sahip Nil ırmağına bağımlı olan Mısır ın nasıl oldu da bu BAE nin oyalama taktiğine maruz kaldığı ve inandığıdır
Son periyotta ise barajın dolumu ile ilgili tartışmalar kelam konusu Etiyopya Su Bakanı nın yaptığı açıklama barajın doldurulduğu istikametindeyken reaksiyon çekmesi sonucunda bu görüşünü geri alarak yanlış anlaşılma olduğunu çok yağıştan ötürü barajın dolu üzere göründüğünü lisana getirdi
Afrika Birliği Devir Lideri Güney Afrika önderi Ramaphosa sorunun büyük devletlerce değil Afrika Birliği çatısı altında çözülmesi gerektiğine dair görüş bildirerek bahse şahsen müdahil oldu Güney Afrika başkanı Mısır Sudan ve Etiyopya önderlerini bir ortaya getirerek ve husus üzerinde tekli oldu bittiye değil üç ülkenin mutabık kaldığı bir mutabakata varılması gerektiğini vurguladı Ramaphosa Afrika Birliği içerisinde ülke temsilcilerini toplayarak sorunun tahlili için birkaç gün içerisinde küçük bir tepe gerçekleştirmeyi planlamaktadır
İç Savaş Tehlikesi Oromiya Bölgesi
Etiyopya Mavil Nil üzerine baraj inşa ederek bölge ülkeleri bilhassa Sudan ve Mısır ile dış siyasette sorunlarla yüzleşirken Oromiya bölgesinden gelen haberlerle de iç siyasette şiddetli bir devirden geçiyor Oromiya Etiyopya nın en büyük etnik kümesidir Federal yapıya sahip Etiyopya devleti ekonomik nedenlerden ötürü Oromiya bölgesine yatırımlar yapamamasından ötürü halk kendi taleplerini devletlerine iletmeye başladı Bilhassa ABD de ortaya çıkan Floyd un vefatıyla sonuçlanan ve reaksiyon olarak ırkçı aykırısı aksiyonların patlak vermesi ve sömürgeci önderlerin heykellerinin pek çok Batı ve Afrika ülkesinde devrilmesi Etiyopya daki Oromiya halkını da kışkırttı Bu bağlamda Oromiyalı sanatçı Hachalu Hundessa Addis Ababa nın hatta Afrika nın en büyük açık pazarı değerli bir ticaret merkezi olan Piasa daki Amhara etnik kümesine mensup Kral Menelik in heykelinin yıkılmasına dair fikir beyan etmesi ve Oromiya halkının başşehir Addis Ababa nın Oromiya bölgesine dahil edilmesine dair talepleri sonucunda ülkede başlayan gerginlik Etiyopya da iç savaş çıkacağına dair söylentileri arttırdı Bu şovlar sırasında Addis Ababa da polis göstericilere müdahale etti ve isyan hareketi pek çok sivilin hayatını kaybetmesi ile sonuçlandı
Halbuki şu andaki Etiyopya Başbakanı ve eski istihbaratçı Abiy Ahmed Oromiyalıdır Başbakan Abiy Ahmed in iç savaş olasığını ortadan kaldırdık açıklaması da ülkenin ne kadar bir güçlü süreçten geçtiğini göstermektedir Bu süreçte Mısır ın siber taarruzları ve baraja sabatoj kanısı the Economist mecmuasının makalesinde de yer aldı
Seçim Tartışmaları
Normal şartlarda Etiyopya 2020 de seçimlere gidecekti Lakin olağan üstü kurallar seçimin ertelenmesi tartışmalarını gündeme getirdi Etiyopya üstte bahsettiğimiz Oromiya bölgesindeki kalkışmalarla uğraşırken öbür taraftan Abiy Ahmed e düzenlenen suikast teşebbüsü Oromiyalıların dayanak verdiği ve öne plana çıkardığı lider şahsiyetlerden Jawer in Abiy Ahmed le çekişmesi darbe teşebbüsü ülke tarihinde kilit rol oynayan ve ikinci en büyük Amhara etniği mensubu olan eyalet başkanının Abiy Ahmed e yakın bir isim ve idarede kelam sahibi olan Tigrey kökenli Genel Kurmay Başkanı nın ordunun siyasetten uzaklaşması gerektiğine dair fikirleri vardı öldürülmeleri ile çaba etti Bu darbeyi yapan komutanın Amhara etnik kümesine mensubiyetini ön plana çıkarması 2019 da Amhara ve Tigrey idaresi ortasında bir iç savaş mı çıkacak diye söylentileri gündeme getirdi Bu sebeple 2020 de yapılması beklenen seçimler olağan dışı kurallar sonucunda ertelendi Toplum içerisinde çok sevilen ve büyük beklentileri omuzlarında taşıyan Başbakan Abiy Ahmed in imajını zedelemeye çalışan birtakım çevreler Etiyopya yı karıştırmayı hedeflemektedir
Etiyopya nın Geleceği
Abiy Ahmed in 2018 de seçilmesi ile başlayan süreçte Etiyopya büyük bir ilerleme kat etti Bir dizi ıslahatı uygulamaya koyan Başbakan ülkenin ilerlememesi için önüne koyulan taşları kaldırmayı başarabildi Etraf paklığı Etiyopya nın ağaçlandırılması ve toplumsal sorumluluk projelerinde en önde yer alan Abiy Ahmed ülkenin en büyük düşmanı olarak bilinen Eritre ile de barışı sağlayarak Mısır ın Eritre yi Etiyopya ya karşı kullanmasının önüne geçti Eritre ve Cibuti ile stratejik bir bağ kurdu Tıpkı vakitte Güney Sudan ve Sudan ortasındaki uyuşmazlıkların tahlilinde rol oynadı ve son periyotta Sudan daki darbe teşebbüsü ile taraflar ortasındaki uyuşmazlığa da tahlil bulmak için arabuluculuk yaptı Bunun yanında Eritre ve Somali ile ikili ve üçlü bağları kuvvetlendirmek ismine düzgün bir siyaset izledi Çin e ve Türkiye ye pek çok yatırım projesi vererek ülkesinin kalkınmasını sağladı Hem içeride hem de dışarıda etkin rol oynayan Etiyopya Başbakanı Etiyopya yı Afrika Birliği nin merkezi olmasından dolayı en güçlü ülkelerinden biri ve Doğu Afrika nın en güçlü ülkesi yapmayı başarma yolunda emin adımlarla ilerlemektedir
Bölgedeki Aktör Türkiye nin Rolü
Bölgede faal rol oynayan ülkelerden biri olan Türkiye attığı stratejik adımlarla gün geçtikçe isminden daha çok kelam ettiriyor En bariz örneği son devirde yaşanılan Mısır ve Etiyopya ortasındaki Nil in paylaşılamamasından kaynaklanan sorunun tahlili ve taraf elde etmek için Etiyopya nın Türkiye eski Büyükelçisi Etiyopya nın eski Cumhurbaşkanı ve şu anda da Başbakan Abiy Ahmed in temsilcisi olan sayın Mulatu Teshome Wirtu nun Türkiye ziyareti dir
Türkiye bölgede her daim kazan kazan münasebetine dayalı bir siyaset yürütmektedir Ülkelerin çıkarları doğrultusunda kendi kararlarını verebilmelerini istemektedir Bu yüzden hem devlet kurumları ile hem de sivil toplum kuruluşları ile yürüttüğü projeler sayesinde bölge halkları nazarında sevilen bir ülke durumundadır Türkiye her daim mazlumun yanındadır ve haktan adaletten asla taviz vermemektedir Bu yüzden bölgenin tarihini yeterli okuyarak geleceğinin nasıl şekilleneceğini düzgün tahlil ederek stratejik adımlarla bölgedeki varlığımızı perçinlemeliyiz Bu ziyaret gerek genel olarak Afrika ülkeleri ve Türkiye ortasında gerekse özelde Türkiye ve Etiyopya ortasında yüzyıllara dayanan ikili ilgilerimizi güçlendirecek ve daha da ileriye gitmesini kolaylaştıracaktır Kâfi ki Türkiye istesin