İzmir’de 30 ekim tarihinde meydana gelen sarsıntı insanların fizyolojik ve duygusal durumları da etkiledi. Psikiyatr Gresa Çarkaxhiu Bulut ve Doç. Dr. Özden Bademci sarsıntının ruhsal tesirlerini kıymetlendirdi. Pekala, sarsıntı travması nasıl aşılır?
Bulut, zelzele üzere doğal afetlerin insanlarda “tehlike” sinyalleri oluşturarak birçok farklı duygusal ve davranışsal belirtiyi tetikleyebileceğini söyleyerek, bu belirtiler ortasında tasa ve dehşetin beraberinde getirdiği tedirginlik, huzursuzluk, gerginlik, basitçe öfkelenme, karar alma ve odaklanma zahmetleri, yorgunluk ve uyku/iştah düzensizliklerinin sayılabileceğini şu halde anlattı:
Belirsizlik korkuya neden oluyor
Afet sırasında en büyük olumsuzluğun “ne yaşanıyor olduğu” ya da “o anda ne yapacağını bilememek” yani belirsizlik olduğunu vurgulayan Bulut, toplum sıhhati açısından sarsıntıdan evvel insanların, sarsıntıda yaşanabilecekler ve sonrasında yapılacaklar konusunda eğitilmesinin, travmayla baş etmeyi kolaylaştırıcı tesiri olduğunu belirtti.
Mutlaka profesyonel takviye alınmalı
Bulut, sarsıntıdan sonraki birinci haftalarda olağan günlük yaşama dönmekte zorlanılıyor, gün içerisinde sık sık olay anı zihinde tekrar canlandırılıyor, yorgunluk, tedirginlik, uyku ve iştah düzensizlikleri azalmak yerine artarak devam ediyorsa, bunlara keyifsizlik, hissizlik ya da baş ağrısı ve karın ağrısı üzere bedensel belirtiler eklendiyse, kesinlikle profesyonel dayanak alınmasını önerdi.
Afet sonrasında çocuk ve gençlerde en çok rastlanılan belirtilerin huzursuzluk, kolay öfkelenme, ağlama, irkilme, uyku-iştah düzensizlikleri, dikkati sürdürme zorlukları, bakım verenlerden ayrılma zahmetleri, ilgi ve temas gereksiniminde artış, olayla ilgili sıkça soru sorma ve küçük çocuklarda kazanılmış maharetlerde süreksiz kayıplar görüldüğünü belirten Bulut, şunları önerdi:
Felaket beklentisi içine girilmemeli
Doç. Dr. Özden Bademci ise zelzele sonrasında doğal olarak yaşanan şok, dehşet, tasa ya da hissizlik üzere hislerin yaşanan fevkalâde şartlara verilen olağan yansılar olduğunun kabul edilmesi gerektiğini söyledi. Zorlayıcı tecrübelerin her vakit travmatize edici olmayabileceğini belirten Bademci, “Travma başımıza gelen durum değildir. Travma başımıza gelen şeye karşı bizim içimizde olandır. Yaşanan olumsuz olay kişinin reaksiyonlarını sınırlıyorsa, onu kendisinden koparıyorsa, potansiyeline, içsel kaynaklarına erişmesini ve kaynaklarını kullanmasını engelliyorsa o vakit travmadan kelam edebiliriz” dedi.
Stres altında kişinin kaygı, panik yansıları verebileceğini, durumu inkâr edebileceğini ya da hisleriyle bağlarını kopararak hissizleşebileceğini belirten Bademci, kişinin daha çok olumsuz haberlere yönelerek dikkatini yalnızca aksiliklere verebileceğine, felaket beklentisi içine girebileceğine dikkat çekti. Bu türlü vakitlerde durumun süreksiz olduğunu düşünmeye çalışmak ve müspet düşünme eforu içinde olmanın kâfi olmayacağını belirten Bademci, şöyle devam etti:
Çocuklarla oyun çok kıymetli
Bademci, belirsizliğin çokça hâkim olduğu bu türlü bir devirde yakınlık hissettiğimiz beşerlerle bağ kurmanın yeterli geleceğini söyledi. Bu sayede kendimizi inançta hissedeceğimizi belirten Bademci, “Güven, tehlikenin olmaması hali değildir. İtimat, kişinin bağ kurmaya açık olması halidir. Yargılamadan bedensel duyumsamalarımızı hissetmeye yahut hissedilmeyeni fark etmeye gereksinimimiz vardır. Bu elbette yeni bir lisandır. Fakat bu sayede zihnimiz de nefes almaya, kanılarımız berraklaşmaya başlayabilir.” dedi.
Deprem sonrası çocukların içe dönebileceği üzere tam aykırısı davranabileceğini de vurgulayan Bademci, çocukların oyun yoluyla kendilerini tabir etmelerinin değerine dikkat çekerek şöyle devam etti:
Çocuklarla oyun temelli irtibat kurulması, onların hareketine ortam sağlayan oyunlar oynanması, bu oyunlarda çocukların bedensel duyumsamalarını şuurlu bir formda fark etmelerini sağlamak çok kıymetlidir. Çalışmaların oyunlaştırılarak eğlenceli hale getirilmesi yaşanan olumsuz anıların tetiklenmesini de mahzurlar. Oyun çocukların doğal lisanıdır. Çocuklar eğlenerek yavaş yavaş bedensel duyumsamalarının farkına vardırılmaya çalışılır. Çocuğun tekrar vücudunu hissetmeye başlaması onda denetim hissini tekrar uyandırır. Çocuk kendi kendini düzenleyebilir hale gelir; endişeyle âdeta kilitlenen gücünün dışarı vurumu oyun aracılığıyla yine sağlanmış olur.”
