Sinema, sinemalar ve temaslı alanlar her daim gündemimizde. Çağın en güçlü aracı olmasının yanında her daim insanın ruh ve his dünyasına hitap etmesinden dolayı olsa gerek sinema konuşmadığımız gün yok. Kâh bir şenlikte alınan ödül, kâh ödül kürsüsünde yapılan konuşma, kâh global tesiri olan ve çok izlenen sinemalar ve dijital platformların olaya dahil olması gündemi, daima sıcak tutuyor.
Peki, hiç gündemimizde düşmeyen sinemanın Türkiye’de üretim ve izlenme açısından durumu ne? Türk s ineması diye bir şey var mı? Ülke sinemamızın temel sıkıntıları neler? Bu sorular çok kıymetli. Vakit zaman da tekrar sorup yanıt aramak gerekli.
Temelden başlayalım…
Türk sineması diye bir olgunun var olup olmadığı daima tartışıldı. Bir ülkede sinema üretilmesinin dışında ülke sinemasının varlığını belirleyen şeyler neler? Yanlışsız sorularla ilerlersek hakikat karşılıklara ulaşabiliriz.
Öncelikle dünyanın her yerinde sinema üretiliyor. Kuzey Kore’de durumun ne olduğunu tam bilemiyoruz. Afganistan’da işler gitgide zorlaştırılıyor. Savaşın karar sürdüğü ve bitmediği yerlerde sinema yapmak güç fekat devam ediyor. Haliyle sinemanın dünyanın her ülkesinde üretildiğini ve bu bağlamda var olduğunu biliyoruz. Lakin temel problem sinema çatısı altındaki üretimlerin, üretildiği coğrafyaya özgün kodlar taşıyıp taşımadığıdır. Bilhassa son yıllarda Kore sineması diye bir şeyden bahsediyor oluşumuz, Güney Kore’de (Kuzey’de durumun ne olduğunu tam bilmediğimiz ve global kavramsallaştırma bu türlü olduğu için yalnızca Kore de diyoruz) birden teğe sinema çekilmeye başlanması ya da daha çok sinema yapılmasından kaynaklanmıyor. Güney Kore’de üretilen sinemalar, o ülkenin kültüründen, beşere bakışından, eşyayı algılayışından büyük izler taşıyor ve sinemalar de bu bağlamda formüllerle üretiliyor. İran sineması dediğimizde de durum birebir. İran ve sinema sözcükleri yan yana gelince herkesin zihninde görseller ve buna bağlı hisler beliriyor. Bu da İran sineması diye bir şeyden bahsedilebileceği manasına geliyor. Latin Amerika sineması, Kore sineması, Japon sineması, Fransız sineması, İtalyan sineması, Danimarka sineması, Kuzey Avrupa tarzı dediğimizde de durum tıpkı. Dünyanın birçok ülkesinden bahsederken zihnimizde karşılıksız kalmıyor.
Türk sineması dediğimizde aklınıza ne geliyor. Anadolu’da yaşayan insanın aklına gelecek ya da gelmesi gereken şeyler daha varlıklı olabilir. Lakin dünyanın diğer yerindeki biri için bu kavram ne söz ediyor? Nuri Bilge Ceylan, Semih Kaplanoğlu sinemaları olmasa kimin zihninde ne belirir? Bir periyot Yılmaz Güney bunu sağlıyordu. Yalnızca birkaç isim ile ülke sineması olgu haline gelmez. Bu bağlamda Türk Sineması diye bir olgunun varlığından kelam etmek sıkıntı. Yok demek de haksızlık olabilir.
Sinemanın global ve mahallî sıkıntıları da birbiriyle kontaklı olarak gündemimizde yer almalı. Bir başka kıymetli soru şu; izleyici kim?
İzleyicinin de bir kimliği vardır. Her ülkenin sinema izleme kültürü ve karakteri farklılık arz eder. Fransa ve İtalya’da birtakım bağımsız sinemaların önemli gişe yaptığını görebilirsiniz. Buralarda sinemacıların Türkiye’ye göre daha konforlu ömür ve üretim alanı olabilir. Rönesans İtalya’da doğmasa, Fransa Orta çağ yaşamasa bu türlü olur muydu? Bilemiyoruz. Sebepler çeşitli olabilir. Lakin Türkiye üzere ülkelerde (sinemanın ithal tüketim eseri halinde olduğu ve sanat üretiminin çok kısa aralıklarla akamete uğradığı) ticari sinemalar gişede daha geniş yer bulur. Zira sinema daha çok cümbüş aracı olarak görülür. Global tüketim planlamasının ve sosyo-kültürel geçiş süreçlerinin sancılı olmasının tesiri vardır elbette. Ancak nihayetinde bir ‘izleyici sorunu’ olduğu aşikar.
Gişe sinemalarının çok izlenmesi bir sorun değil. Bunun yanında bağımsız sinemanın, sanat üretimi olan üretimlerin, izleyiciyi sezgisel seyahate davet eden eserlerin ilgi görmemesidir, temel mesele…
‘İzleyicinin eğitilmesi’ üzere bir yaklaşım temelde problemli. Eğitmek değil de geliştirmek ya da yönlendirmek denebilir. İşte Türkiye’deki sinema izleyicisinin muhtaçlık duyduğu şey bu. Yerli üretimlerin genel tabloda en çok izlenme oranına sahip ülkelerden biri olmamız memnunluk verici. Lakin bu çok izlenen sinemaların güldürü yüklü olması, sinema sanatı özelinde kederi olmaması, daha da değerlisi izleyicinin ruh ve his dünyasının umursamaması kangrenimizdir.
Sinemanın kaygı iletme aracı, düşünsel taban ve hareket, estetik öykü anlatımı alanı olduğunu görmemiz gerek. Sinemaların genel olarak bu kabulle yapılmadığı da ortada. “Çok izlenme ihtimali olmayan filmler” için sinema salonu bulma imkanı da yok. Bu türlü olunca da Türkiye Sineması eseri diyebileceğimiz eserlerin ortaya çıkmasın zorlaşıyor.
Edebiyattan örnek verince sıkıntı daha net anlaşılıyor. Çok okunan kitaplar vardır. Az okunanlar da… “Çok okunan” etiketine sahip olanların hepsini tıpkı kefeye koyamayız. Fakat genel manada tanınan kültürün ve tüketim pazarının aracı haline gelmiş bu raflar tek başına Türk Edebiyatı olabilir mi? Bilakis en değerli eserler yazıldığı periyotta az okunur. Vakitle değerlenir. Nuri Pakdil, Nazım Hikmet, Mehmet Akif Ersoy, Ömer Seyfeddin, Sezai Karakoç, Ahmet Hamdi Tanpınar çok okunduğu için mi değerliydi? Ömer Seyfeddin’in naaşı sahipsiz zannedilip o denli muamele görmedi mi? Sabahattin Ali yapıtlarını basmak için para bulamamıştı.
Örnekler çoğaltılabilir. Görünüm ise net. Sinemaya da sanat yapıtı değeri verilmeli. Uygun sinema kıstası ‘çok izlenmek’ olmamalı. Bu şuuru izleyiciye ulaştırmak siyaset üreticilerin vazifesi tahminen. Lakin izleyici üzerine düşeni yapıyor mu? Kişi evvel kendini geliştirmemeli mi? Ebeveynler ne kadar farkında durumun?
Türk sineması olgusundan bahsetmek için bu memleketin dokusunu taşıyan sinemaların çoğalması, bu sinemaların çoğalması için de bunun şuurunda olan izleyicinin yapıta istek göstermesi gerekir.
