PROF. DR. VİŞNE KORKMAZ – NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ
Doğu Akdeniz’de hidrokarbon rezervlerinin keşfi bölgedeki jeopolitik gayretin başlangıcı kabul ediliyor. Aslında rezervler bulunduğunda bölgesel ve milletlerarası konjonktür jeopolitik çabadan fazla kazan-kazan tabanında bir diyalog kurulması için uygundu. Fakat bu fırsat değerlendirilmedi. Batılılar, başta da birtakım Avrupalı aktörler ve İsrail, Güney Kıbrıs Rum İdaresi (GKRY) ve Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’i tekelleştirme ve kapatma siyasetini destekleyerek bölgedeki çabayı aslında kendi revizyonist talepleri için uygun hale getirmeyi umdular.
Bugün gelinen noktada başarılı olduklarını söyleyemeyiz. Çıkan onca gürültüye, yükselen tansiyona, bastırılan Arap sokaklarına, parçalanan Suriye, Libya ve tahminen Lübnan’a, burun buruna gelen savaş gemileri ve uçaklarına karşın bu aktörler umdukları karı elde edemediler. Bilakis Akdeniz’i tekelleştirme ve kapatma siyaseti, Doğu Akdeniz jeopolitiğinde ortaya hiç istemedikleri direnç eksenleri çıkardı. Esasen son yaşanan ve iç-içe geçen iki kriz (Meis gerginliği ve Yunanistan-Mısır kelamda MEB muahedesi krizi) sonrası yaşanan gelişmeler de Ankara’nın Doğu Akdeniz’de yayılmacılığa karşı en değerli direnç noktası olmaya devam edeceğini gösteriyor.
YUNANİSTAN’IN DÜŞÜ MI, KÂBUSU MU?
GKRY ve Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’i tekelleştirme düşü çeşitli stratejilere dayanıyordu. Bunlardan biri Türkiye ve KKTC’nin haklarını gasp edecek halde deniz yetki alanları, örneğin MEB belirleyen kelamda mutabakatlar yapmak, milletlerarası güç firmalarını bu alanlara davet ederek, kelamda alanları Avrupalı ve ABD’li güç firmaları eliyle sahiplenmektir. GKRY’nin bu doğrultuda daha evvel yapmış olduğu muahedeler Türkiye tarafından tanınmamış, Ankara kendi deniz yetki alanlarına tecavüz edecek teşebbüsleri (sözde bloklarda yabancı güç şirketlerinin sismik araştırma faaliyetleri olsun, East-Med boru sınırı projesi olsun) alanda askeri ve sivil deniz ögeleriyle bugüne kadar durdurmuştur. Ankara’nın caydırıcılığı karşısında GKRY ve Yunanistan alanda gerçeğe dönüştüremedikleri savları AB, Fransa üzere kimi Avrupalı aktörler, ABD ve İsrail’in dayanağıyla forumlar üzerinden masaya taşımak, bu argümanlara kurumsal kimlik kazandırmak istemişlerdir. Referans aldıkları tezler bir yandan KKTC ve Kıbrıs Türk toplumunun haklarını görmezden gelmekte, öteki yandan deniz yetki alanları paylaşımında kıyı uzunluğunu dikkate almadan adalara kıyı devletleri karşısında çok geniş deniz alanları bahşeden bir mantığa dayanmaktadır. Bu mantık bir paylaşım mantığı değil, maksimalist bir alan kapatma mantığıdır. Bu mantık sonucunda Yunanistan, anakarasına 580 km uzaklıktaki 10 km2’lik Meis adası üzerinden Doğu Akdeniz’de 40.000 km2 deniz yetki alanı talep edebilmektedir. Lakin Doğu Akdeniz Gaz Forumu başta olmak üzere Türkiye ve öbür birtakım aktörlerin dışlanması üzerine konseyi uğraşlar rastgele bir somut sonuç üretmemiştir. Tersine koronavirüs krizinin sürdüğü periyotta milletlerarası güç şirketleri faaliyetlerini ekonomik ve siyasi nedenlerle ya askıya almış ya da durdurmuşlardır. Münasebetiyle Yunanistan ve GKRY’nin düşü, hele sıcak çatışma riskinin konuşulduğu bugünlerde, kabusa dönüşme potansiyeli taşımaktadır.
YUNANİSTAN- MISIR KELAMDA MEB MUTABAKATI NEDEN YAPILDI?
Tarafların siyasi irade ve askeri-sivil kapasitelerle gerisinde durduğu, hatta jeopolitik konjonktür için referans aldıkları mutabakat Türkiye – Libya Ulusal Mutabakat Hükümeti ortasında imzalanan MEB mutabakatı olmuştur. Bu muahede yalnızca East-Med projesini daha da imkânsız hale getirmemiş, kıyı devletlerinin yetki alanlarını belirleme konusunda önemli bir referans olarak da ortaya çıkmıştır. Zati bu nedenle, ilan edilen kelamda Yunanistan-Mısır MEB’i, Yunanistan ve Mısır’ın durumlarını korudukları bir muahede olmaktan fazla Türkiye-Libya MEB Mutabakatının önünü kesmek için yapılmış bir atılım olarak değerlendirilmiştir. Kısaca, Yunanistan ve Mısır, aslında Doğu Akdeniz’in ümitvar aktörleri olarak değil, Libya’daki gelişmeler de düşünüldüğünde kaybeden, eli-zayıflayan aktörleri olarak mutabakat imzalamışlardır. Maksimalist talepler her iki tarafın verdiği ödünleri maskelemek için kullanılmaktadır.
Son muahede ile Mısır’ın, deniz yetki alanının toplamı noktasında Yunanistan’a taviz verdiği görülmektedir. Telafi olarak Libya’ya gerçek yaptığı genişleme ileride Mısır-Libya uyuşmazlığını derinleştirebilir. Atina ise, daha evvel İtalya ile yaptığı yetki alanı sonlandırma mutabakatında olduğu üzere adaların muhatap kıyı olarak alınması tezinden geri adım atmıştır. Bilindiği üzere Mısır, Meis’i muhatap kıyı olarak kabul etmemiştir. Hasebiyle kelamda muahede aslında kayıp ve taviz üzerinden, tarafların evvelki konumlarını koruyamadığı bir ataktır. Ancak bu kelamda MEB ilanı, tıpkı vakitte, Türkiye ve Libya’nın haklarını direkt çiğnediğinden riskli ve kutuplaştırıcı, tansiyonun yükselmesine müsaade veren bir atak olma özelliğini de taşımaktadır. Rejim güvenliği sıkıntıları yaşayan, kayıpta hisseden aktörlerin gözlerini karartıp bu adımı attıkları düşünülebileceği üzere; Yunanistan, GKRY ve Mısır’ın özelikle alanda var olabilmek için yanıp tutuşan birtakım aktörler tarafından fazla cesaretlendirildiği de düşünülebilir- ki Paris üzere başşehirler olağan kuşkulu olarak ortaya çıkıyor. Fakat cesaretlendirenlerin de ateşe atlayanların da unuttuğu bir nokta var. Doğu Akdeniz çabası uzun ve çok katmanlı bir gayret, kıymetli olan ödünlere dayalı, yangından mal kaçırır bir çabukla muahedeler yapmak değil. Değerli olan, art planında ABD-Rusya rekabetinin sürdüğü bu bölgede menfaatleri koruyabilen, uygulanabilir mutabakatlar yapmak.
DOĞU AKDENİZ’DE “BEN VARIM” DİYOR
Bu krizde Türkiye bir dizi karşı adım atmıştır: Yunanistan-Mısır kelamda MEB mutabakatının geçersiz olduğunu duyurmuş, yeni NAVTEX ilan ederek deniz yetki alanlarında Oruç Reis’i araştırmalarına devam etmek için tekrar görevlendirmiş, KKTC’nin TPOA’ya verdiği lisanslara dayalı olarak Kıbrıs etrafında sismik araştırma faaliyetlerine devam edeceğini duyurmuş, tüm donanma ögelerinin Türkiye’nin deniz yetki alanlarında hak ve menfaatlerini koruyacağını Oruç Reis’e eşlik eden güç ögeleriyle göstermiş ve Türkiye’nin Türkiye-Libya MEB muahedesi uyarınca içinde bulunduğumuz ayın sonuna kadar yeni lisanslandırmalar yapacağını açıklamıştır. Bu adımlarla Ankara a)- diplomasiye kapalı bir aktör olmadığını fakat maksimalist taleplerin diplomasi masasını kandırması durumunda berbat senaryoya hazır olduğunu göstermiş; b)-Yunanistan-Mısır MEB atılımını protesto etmiş ve kendi durumunu (kıyı uzunluğu dikkate alınmadan, hakkaniyete ve sağduyuya muhalif paylaşım yapılamaz) koruduğunu duyurmuş; c)- deniz yetki alanlarını bir egemenlik sorunu olarak gördüğünü ve hakkaniyete uygun tahliller bulununcaya kadar yetki alanlarındaki hak ve menfaatlerini alanda müdafaaya devam edeceğini ilan etmiş; d)- Libya-Türkiye MEB mutabakatının ardında olduğunu göstermiştir.
Bu adımları atarken Türkiye bölgede tırmanmanın getireceği risklerin farkındadır lakin riskler Yunanistan ve Mısır için çok daha büyüktür. Bu riskleri AB’nin denetim etmesinin sıkıntı olduğu yaşanan son krizde Avrupa diplomasisinin yalpalamasından, AB içi bölünmelerden görülmektedir. Keza Brüksel’in Ankara karşısında elinde fazla havuç ve sopa yok. Tüm bu konulara karşın Ankara kararlı fakat sağduyulu bir hal sergilemektedir. Erdoğan’ın tüm bölge ülkelerine hakkaniyete dayalı ortak bir tahlil bulmak için yaptığı davet da sağduyunun ve Ankara’nın koruduğu güçlenen konumunun bir yansımasıdır.
