İbrahim İzgi – Yazar
La Haine, 1995 üretimi bir Fransız sineması. Banliyölerdeki öfkeyi yansıtan sinema, gençlik yıllarımda ilgimi çekmişti. La Haine, Türkçe’ye Protesto olarak çevrilmişti ancak manası bu değil, açık bir biçimde “nefret.” Fransız toplumunun yere çakılmasını 25 yıl evvel gösteren bir erken ikaz diyebiliriz. Ses duyulmuş mudur? Basitçe: Hayır. Neden? Sinemanın içindeki sözlerle hatırlayalım: “Bu düşen bir toplumun hikayesi… Düşerken kendini rahatlatmak için daima şunu tekrar edermiş: Buraya kadar her şey yolunda. Buraya kadar her şey yolunda. Buraya kadar her şey yolunda. Kıymetli olan düşüş değil, yere çarpıştır.” Sinema bir kehanet üzere Fransa’nın geleceğinden haber veriyor. Toplumun içinde bulunduğu açmazları, geçmişten taşınan kolonyal bagajları daha birçok sıkıntıyı öfkeli bir ses tonuyla anlatıyor.
EMPERYAL AKIL KÖŞEYE SIKIŞTI
2020 yılındaki pandemi süreci her toplumun yaralarını açık hale getirdi. Fransa bunların başında geliyor. Sarı Yeleklilerle ısınan Fransız sokakları eski sömürgelerden gelen göçmenlerin biriktirdiği öfkeyi de gün yüzüne çıkaran bir kaynama noktasına ulaştı. Kovid sürecinde süratli trenlerle şehirlerarası taşınan ağır hastalar, hayalet kente dönen Paris ve ülkenin karşı karşıya olduğu ekonomik ve diplomatik zorluklar yeni bir Fransa’yı işaret ediyordu. Kendisi de bir pilot olan Antonie De Saint-Exupery’nin Küçük Prens’i bugünleri görse eminim hayret ederdi. Nasıl etmesin ki? Fransa’nın büyüklük alametleri sayılan tüm semboller teker teker yıkılmaya başlıyor. Bundan 171 yıl evvel Cezayir’de şehit ettiği bağımsızlık savaşçılarının Paris’te rehin tuttuğu ceset kesimlerini iade etmek zorunda kaldı. Cezayir için sembolik manası çok yüksek olan bu gelişme tıpkı vakitte kolonyal geçmişin izharı olarak görülebilir. Fransız diplomasinin toplumsal medya hesapları TRT World’un Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Napolyon özentisi kolonyal hallerini eleştiren görüntüsünü şahsen yanıt verdiler. Daha evvel genel olarak görmezden gelinen bu üslup tenkitler üst perdeden muhatap alındı. Sebebi, Fransız emperyal aklının sıkıştığı köşeden çıkma niyetiydi.
Saint-Exupery’nin temsil ettiği nahif Fransız idealizmiyle günümüz gerçekleri ortasındaki makas giderek açılıyor. Bundan 41 yıl evvel Humeyni’yi Tahran’a taşıyan Air France uçağını gözünüzün önüne getirin. İran’ın geleceğini taşıyan bu uçak tıpkı vakitte Fransa’nın azametinin de sembolüydü. Fransa, Humeyni ihtilaline verdiği açık takviyenin karşılığını İran tarafından cömertçe verilen ihaleler ve bilhassa Fransız lisansıyla üretilen Peykan otomobilleriyle ziyadesiyle aldı. Petro-kimya ve başka kesimlerdeki varlığını hatırlatmaya bile gerek yok. Lakin vakit değişti ve Fransa’nın yüksekten uçan bir uçakla ülkelerin geleceğini tayin etme periyodu sona erdi. Alman paydaşlığıyla yazılan muvaffakiyet kıssası EADS ve Airbus bile bunu örtmeye kafi gelmiyor. Büyük umutlarla geliştirilen A380 modelinin ticari başarısızlığı yalnızca geleceği okuyamamak değil tıpkı vakitte kaybedilen nüfuzun sembolik bir göstergesiydi. Ses suratını aşan Concorde’un daha evvelki ticari olarak başarısızlığı üzere bu da değişen dünyayı okuyamamanın bir sonucuydu. AirFrance’ın Hollandalı KLM ile birleşmesi diğer bir açıdan Fransız açmazını işaret ediyordu. Fransa artık mavi göklerde belirleyici bir ufka sahip değildi. Askeri amaçlı A400M modelinin elde ettiği muvaffakiyet aslında gerçekçi bir yaklaşımla yeni gerçeklere adapte olmanın yolunu yavaşça izah ediyordu. Türkiye üzere yükselişte olan güçlerle yapılacak stratejik işbirlikleri bir tahlil olabilirdi. Hakikaten pandemi sürecinde Türkiye’nin yumuşak gücünü taşıyan en değerli araç Koca Yusuf ismini verdiği A400M uçaklarıydı. Diplomatik bir araca dönüşen Koca Yusuflar Türkiye’nin öyküsünü tüm dünyaya ulaştırırken Fransa geçmişte kalan kıssaları tekrar tekrarlama çabasına düştü.
STRATEJİK MİYOPLUK, KOLONYAL KİBİR
Libya’da İran öyküsüne misal biçimde yeni bir argümana girişti lakin bu sefer hiç de makul olmayan bir strateji ile ayakları yere basmayan bir maceraya girişti. Hafter’in hesapsız ihtiraslarının yanında durması Fransa’nın sahip olduğu stratejik miyopluğun ötesinde kolonyal kibrinin de acıklı öyküsü. Artık işlemeyen siyasi düzeneğini yenilemeye çalışan Fransa, kabahati NATO başta olmak üzere içinde bulunduğu fakat etkisiz kaldığı milletlerarası yapılara atıyor ve ittifakların dışındaki ikili alakalarla kendine yeni bir gelecek arıyor. Gerçek stratejiyi bulduğu takdirde bunu alana yayabilecek beşeri enstrümanlara sahip fakat toplam bir çöküntü manzarası bunu engelliyor. Air France uzun sayılmayan bir mühlet evvel uçuşlarda tasarrufu sağlamak için Hop isminde yeni bir markayı hayata geçirmişti. Fiyat rekabetiyle operasyonlarına taze kan enjekte etmeye çalıştı. Kovid sürecinde Alman Lufthansa üzere devlet dayanağını talep etti ve isteklerini aldıktan sonra 7500 emekçisini kapının önüne koydu. Air France’ın çöküş öyküsü tıpkı vakitte kolonyal mirasa veda manasına geliyor. Dünyayı Paris üzerinden okuyan Afrika dünyası artık İstanbul üzere öteki merkezler üzerinden dünyaya ulaşıyor. Bunu yalnızca Türk Hava Yolları’nın büyüme stratejisiyle açıklamak eksik kalacaktır. Türkiye’nin Kızılay ve TİKA öncülüğündeki insani yardım çalışmaları, Somali ve Libya’daki askeri varlığı, Türkiye Maarif Vakfı ile neredeyse tüm kıtaya yayılan eğitim faaliyetleri, ikili ticari işbirlikleri, Yurtdışı Türkler Başkanlığı ile Türkiye’de sağladığı eğitim fırsatları Afrika fotoğrafının kesimlerini oluşturuyor. Zimbabve’de yeni olarak çözülen su sorunu devam eden muvaffakiyet öyküsünün sayfalarını oluşturuyor. Türkiye’nin attığı her adım Fransa’nın kolonyal cenazesine çakılan bir çiviyi sembolize ediyor. Yıllardır baskıcı rejimler marifetiyle devam ettirdiği sömürü sistemi yerini farklı bir alternatife bırakıyor. Mali ve öbür yerlerdeki Fransız askeri varlığı giderek artan biçimde eleştiriliyor ve “terörist” suçlamasına muhatap oluyor. Afrika’yı yüzyıllar boyunca bir mücevher olarak elinde tutan Fransa, stratejik ehemmiyete haiz Libya’da karşılaştığı mevzi başarısızlığı hazmedemiyor. Bir umutla eski sayfalarını karıştırdığında ise katliamlardan öteki öykü göremiyor.
HOROZ YANLIŞ VAKİTTE ÖTTÜ
Fransa’yı hırçınlaştıran bu başarısızlık tablosu, dünyanın kendisine yeni bir gelecek tahayyül ettiği vakitlere denk geliyor. Global iştahın tetikçi kahyalığına soyunan Birleşik Arap Emirlikleri, toplu mezarlardan fışkıran cesetlerin müsebbibi Hafter ve Suriye başta olmak üzere dünyanın farklı birçok coğrafyasında yitirilmiş bir akılla mevt kusan Rus savaş makinesi… Fransa kendisine müttefik olarak bu ekseni seçmiş durumda. Lakin iç karışıklıklar elini giderek zayıflatıyor ve yanılgıları birbiri üzerine yapıyor. İran’a gönderdiği AirFrance uçağını bulmakta zorlanacağı üzere uçaktan indirecek bir müttefik tayini de pek kolay görünmüyor. Tersine sokaklardan yükselen homurtular eski müttefiklerinin bakışlarını değiştiriyor. Klasik olarak Fransız ilgi alanında kalmış Lübnan’ın ekonomik çöküşünü yalnızca izlemek zorunda kalmak, Macron için sıkıntı olsa gerek. İkinci sınıf aktörlerle oyun kurmaya çalışmak da ulusal sembolü kabaran bir horoz olan Fransızlar için güç olsa gerek. Dış başarısızlıkların faturasını kendi sokaklarında ödemek zorunda kalmak da pek alışık oldukları bir durum değil.
Osmanlı’nın cenazesinden kendine bir Akdeniz elbisesi dikmeye çalışmak Fransa için gurur vericiydi. Fakat artık o kıyafet emperyal ihtiraslarının kefenine dönüşmüş durumda. Libya’daki çaresizlik içindeki öfkeleri tıpkı La Haine sinemasında anlattıkları kıssaya benziyor. Fransa, bayrağındaki renklerin kendisine misyonlar yükleyen bir manifestoya dönüşmesinin hayretiyle yaşıyor. Yalnızca Fransa içinde değil kendisine bağlı aparat olarak gördüğü milletlerarası ilgileri de önemli hasar görnüş durumda. Aradığı hatalı ne beyin mevtini ilan ettiği NATO ne de Libya’da sataşmak zorunda hissettiği Türkiye. Vakti okumaktan aciz kalan idare anlayışı. AirFrance’ın KLM ile teselli arayan öyküsünün 7500 kişiyi işten çıkarması, daha sonra yaşayacağı kuvvetli günlerin yanında hafif kalabilir. Düşüşün öfkesi Fransa’yı yeni bir kavşağa sürüklüyor. Trafiğin oldukça süratli işlediği bu kavşak kaza risklerini beraberinde getirebilir.
Hızla yere çarpmakta olan Fransa kendi kendine şunu tekrarlıyor: “Buraya kadar her şey yolunda. Buraya kadar her şey yolunda. Buraya kadar her şey yolunda. Değerli olan düşüş değil, yere çarpıştır.”
Çarpışma anı süratle yaklaşıyor ve bunu söyleyen herkes Fransa’nın canını sıkıyor.
