DR. CAVİD VELİEV- MİLLETLERARASI İLGİLER TAHLİLLER MERKEZİ
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Yunanistan’ın Azerbaycan’daki yeni büyükelçisinin itimat mektubunu kabul ettiği vakit Doğu Akdeniz konusunda Türkiye’ye net dayanağını ortaya koyması Türkiye ve Azerbaycan’da ilgiyle karşılandı. Bu takviyenin Doğu Akdeniz’de safların netleştiği bir devirde gelmesi, Türkiye açısından daha da kıymetlidir. Lakin Azerbaycan bütün sorunlarda olduğu üzere Doğu Akdeniz sıkıntısında Türkiye’yi açık ve net olarak desteklemesine ait birinci örnek değildir. Doğu Akdeniz’de tarafların açık halde konumunu ortaya koyduğu Şubat ayında Bakü’de yapılan Türkiye-Azerbaycan Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Konseyi’nin toplantısı vakti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev yaptığı açıklamada, “Şu anda bölgede yaşanan gelişmeler karşısında Azerbaycan devleti ve halkı kesin olarak Türkiye devletinin ve halkının yanındadır” kelamları Azerbaycan’ın Türkiye’nin yalnızca Doğu Akdeniz değil, tıpkı vakitte Suriye ve Libya’daki siyasetlerini desteklediğinin bildirisiydi.
YUNANİSTAN- ERMENİSTAN- RUM KISMI İTTİFAKI
Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in bu açıklamayı herkesin duyabileceği formda beyan etmesinin öncelikli nedenlerinden biri kendisinin de tabir ettiği üzere, 2019 yılından itibaren tekrar Yunanistan-Rum Kesimi-Ermenistan üçlü işbirliğinin tekrar canlanmasıdır. Bu üçlü işbirliği 1990’lı yıllarda ortaya çıkmış, bir süre orta verilmiş ve 2019 yılında Doğu Akdeniz’de yaşanan gerginlikle birlikte tekrar canlanmıştır. Bu üçlü işbirliğinin amacında ise Azerbaycan ve Türkiye’nin bölgesel faaliyetlerini kısıtlama, ziyan vermek ve global manada Azerbaycan ve Türkiye’ye aykırı adımları desteklemek olduğunu Yunanistan ve Ermenistan üst seviye yetkilileri tarafından yapılan açıklamalardan görmek mümkündür.
Yeni devirde üç tarafın dış işleri bakanları ortasındaki birinci görüşme 4 Haziran 2019 yılında Lefkoşa’da yapıldı. Nikos Hristodoulides’in açıklamasına nazaran bu görüşme ile Doğu Akdeniz’de Yunanistan ve Kıbrıs Rum kısmının oluşturduğu işbirliği formatına Ermenistan da dahil olmuştur. Yunanistan Dış İşleri Bakanı Giorgos Katrougalos’a nazaran ise taraflar ortak tarihî bağlar ve ortak tavır bir-birine bağlamaktadır. Hristodoulides’e nazaran, bu görüşmede Rum bölümü, Yunan ve Ermeni tarafını Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki yasadışı faaliyetleri konusunda bilgilendirmiştir. Görüşmede taraflar ortasında Ermenistan’da Ocak 2020 tarihinde üçlü tepenin yapılması kararlaştırılmıştır.
Üçlü görüşmeden sonra yapılan açıklamadan işbirliğinin maksadı şöyle anlaşılmaktadır: Türkiye ve Azerbaycan tersi bir işbirliği oluşturmak, bölgesel jeopolitik dengeyi etkileyerek kendi lehine bir durum oluşturmak ve milletlerarası alanda kelamda “Helen ve Ermeni soykrımları”nın tanıtılması için Yunan ve Ermeni diasporaları ortasında işbirliğini geliştirerek koordine etmek. Gerçekten 29 Ekim 2019 tarihinde ABD’nin Temsilciler Meclisi’nde 1915 olayları hakkında kelamda “soykırım” kararının kabulu için Yunan ve Ermeni diasporası işbirliği yapmıştı.
Üçlü işbirliğinin maksat ve beklentilerini 5 Kasım 2019 yılında birinci Yunanistan Cumhurbaşkanı olarak Ermenistan’ı ziyaret eden Prokopis Pavlopulos, Ermenistan Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan ile yaptığı ortak basın açıklamasında ayrıyeten şöyle sıralamıştır: Ermenistan ile Avrupa Birliği ortasında münasebetlerin geliştirilmesi için Erivan’a takviye vermek; Ermenistan üzerinden Avrasya Ekonomik Birliği pazarına dahil olmak; BM ve UNESCO üzere memleketler arası örgütlerde Hrıstiyan bedellerinin korunması noktasında işbirliği yapmak; her iki halkın maruz kaldığı “soykırım”ın memleketler arası alanda tanıtılması için diasporalar ortası işbirliğini artırmak. Pavlopulos Ermenistan-Azerbaycan probleminin tahlili konusunda da, “Her bir sorun farklıdır ve tarihi, politik ve türel açıdan onların tahliline ortak yaklaşımı ortaya koymak ve tekrarlamak ve kes-yapıştır mantığı ile yaklaşmak gerçek değildir” diyerek, Erivan’ın, Ermenistan-Azerbaycan sorunun tahlili konusunda tavrını desteklediğini ortaya koymuştur. Pavlopulos’un Ermenistan-Azerbaycan sorunu konusunda Erivan’ın tezlerini desteklemesi Yunanistan’ın Kıbrıs sorununun tahliline ait tavrı ile aksi düşmektedir.
İster Haziran ayında yapılan üçlü dış işleri bakanları görüşmesinde, isterse de Yunan Cumhurbaşkanı’nın Ermenistan ziyareti sırasında Ocak 2020 tarihinde Erivan’da üçlü tepe toplantısı yapılması kararlaştırılmış ama tepenin pandemi nedeniyle ertelendiği açıklanmıştır. Sonraki süreçte de üç taraf ortasında karşılıklı takviye devam etmiştir. Ermenistan, Yunanistan ve Kıbrıs Rum kısmı Haziran ayında BM 75. Genel Şura Başkanlığı için Türkiye’nin adayı Volkan Bozkır’ın aleyhine oy kullanmış ve hatta BM Genel Kurulu’na Volkan Bozkır’ın adaylığına karşı ortak mektup yazmıştır.
TOVUZ SALDIRISINA RUM DESTEĞİ
12-14 Temmuz 2020 tarihleri ortasında Ermenistan’ın Azerbaycan’ın Tovuz bölgesine saldırısını destekleyen tek taraf Kıbrıs Rum kesiti olmuştur. Temmuz 2020’de Ermenistan Dış İşleri Bakanı Zöhrab Mnatsakanyan Yunanistan’ın MEGA televizyon kanalına verdiği röportajda, Türkiye’nin Ayasofya kararını eleştirmiş, Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin tavrını kınamış ve Yunanistan’ı desteklediklerini bildirmiştir. Mnatsakanyan Türkiye ve Azerbaycan’ı eleştirirken, Doğu Akdeniz konusunda tek taraflı davranan Yunanistan ve Azerbaycan topraklarını işgal eden Ermenistan’ı bölgede barış ve istikrar için çalışan devletler olarak tanımlamıştır. Ağustos ayında Ermenistan Dış İşleri Bakanlığı bir açıklama yaparak Doğu Akdeniz ve Ege Denizi’nde yaşanan gelişmeler karşısında Yunanistan ve Rum kısmını desteklediklerini açıklamıştır.
Kısacası son 2 yıldır Türkiye ve Azerbaycan’a karşı gelişen Yunanistan-Ermenistan-Rum bölümü üçlü işbirliği Azerbaycan’ı herkesin duyacağı biçimde Türkiye’yi desteklediğini beyan etmesine neden olmuştur. Azerbaycan Cumhurbaşkanı bu açıklaması ile Türkiye’nin yalnız olmadığını beyan etmiştir. Ancak başka taraftan, Ermenistan’ın Doğu Akdeniz’le hiçbir coğrafik bağı ve ilgisi olmadığı halde yalnızca Türkiye’ye karşı olmak için Yunanistan ve Rum kesiti ile işbirliğine giderken Azerbaycan ve Türkiye’nin Akdeniz’de ortak çıkarları vardır.
AZERBAYCAN DOĞU AKDENİZ TATBİKATINA KATILACAK
1-10 Ağustos 2020 tarihlerinde Azerbaycan’da Türkiye- Azerbaycan ortak askeri tatbikatı yapıldığı bir periyotta, Türk basınında Azerbaycan’ın tıpkı vakitte Türkiye liderliğinde Akdeniz Kalkanı Harekatı’na da katılacağı haberleri yer aldı. Azerbaycan’ın ne vakit katılacağı hakkında ayrıntılı bilgi yer almamış olsa da, bu haberler Bakü’nün Ankara’ya somut takviyesi olarak nitelendirildi.
Akdeniz Kalkanı Harekatı direkt Azerbaycan’ı ilgilendiren bir tatbikattır. Zira Türkiye Deniz Kuvvetleri sayfasında yer alan bilgiye nazaran, bu harekât 2006 yılında Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Sınırı çalışmaya başladıktan sonra icra edilmeye başlanmıştır ve 3 temel gayesi vardır:
Bölgede eneri ve ticaret yollarının güvenliğinin temin olunması,
Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de petrol ve doğalgaz arama güvenliğinin temin olunması,
Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de egemenlik haklarının korunması.
BTC boru sınırı Azerbaycan ham petrolünü Akdeniz’de olan Ceyhan limanına iletiyor ve buradan Akdeniz üzerinden dünya piyasasına ulaştırıyor. Öte yandan, BTC Türkiye ve Azerbaycan’ın iştiraki projesidir. Yani buradaki güç ve ticaret yollarının güvenliği Türkiye kadar Azerbaycan’ın iktisat ve güç güvenliğini ilgilendiriyor. Kıyaslama için denilebilir ki, Ermenistan’ın Yunanistan ve Rum bölümüne takviyesi Türkiye aykırılığı üzerinden gelişiyorsa, Akdeniz’de Azerbaycan-Türkiye paydaşlığı bir aykırılık üzerine değil, her iki ülkenin ekonomik ve güç çıkarlarını yakından ilgilendirdiği için gelişiyor.
Bu manada Azerbaycan-Türkiye stratejik iştirak mutabakatının 10. yıldönümünde her iki ülke karşılıklı olarak imtihanlardan başarılı çıkmaktadır. Doğu Akdeniz konusunda Azerbaycan’ın Türkiye’ye dayanağı strateji müttefikliğin bir gereğidir ve Bakü, Ankara’yı yalnız bırakmamaktadır. Öteki taraftan, Akdeniz’in güç ve ticaret yollarının güvenliği Azerbaycan’ı da yakından ilgilendiriyor ve bu yolların müttefikinin denetiminde olması stratejik tercihidir.
